Στις αρχές του 20^ου αιώνα,το Brno της Μοραβίας ήταν μια δίγλωσση πρωτεύουσα στην επικράτεια της Αυστροουγγρικής αυτοκρατορίας,με βιεννέζικη κουλτούρα,με έντονη πολιτιστική ζωή αλλα και με ισχυρές αντιθέσεις ανάμεσα στην τσέχικη και την γερμανόφωνη κοινότητα.Παρά το γεγονός ότι ο αυτοκράτορας Φραγκίσκος Ιωσήφ  είχε αναγνωρίσει σε όλες τις φυλές της αυτοκρατορίας ίσα δικαιώματα, το απαραβίαστο δικαίωμα κάθε φυλής στη διατήρηση και χρήση της δικής της εθνικότητας και γλώσσας,καθώς και τη δυνατότητα σε εδάφη με αναμεμειγμένες φυλές η καθεμία να απολαμβάνει των απαραίτητων μέσων για την εκπαίδευση στη γλώσσα της (άρθρο 19 του Αυστροουγγρικού Συντάγματος), οι  Γερμανοί δεν αναγνώριζαν  επίσημα τις σλάβικες γλώσσες ως ισότιμες της γερμανικής.
Έτσι όταν το φθινόπωρο του 1905 οι Τσέχοι διεκδίκησαν δυναμικά την ίδρυση ενός τσέχικου Πανεπιστημίου στο Brno,το δημοτικό συμβούλιο της πόλης που ελεγχόταν από τους γερμανόφωνους  αντέδρασε σθεναρά με αποτέλεσμα να ξεσπάσουν βίαιες συγκρούσεις στους δρόμους,οι οποιες κορυφώθηκαν  την  01-10-1905 με αφορμή το θάνατο του 20χρονου Τσέχου ξυλουργού František Pavlík,ο οποίος σφαγιάσθηκε με ξιφολόγχη στις σκάλες του Besedni dum.Του επιβλητικού μεγάρου που είχε σχεδιάσει το 1873 ο Theophil von Hansen για τις συναυλίες,τις θεατρικές παραστάσεις και τις κοινωνικές εκδηλώσεις  της τσέχικης κοινότητας,το οποίο παραμένει μέχρι σήμερα το σημαντικότερο πολιτιστικό κέντρο του Brno και βέβαια η έδρα της περίφημης Φιλαρμονικής Ορχήστρας του.
Το όνομα του νεαρού διαδηλωτή θα είχε λησμονηθεί αν δεν το απομνημείωνε ο μοραβός συνθέτης,και αυτόπτης μάρτυρας του γεγονότος, Leos Janacek ο οποίος
ζούσε και σταδιοδρομούσε στο Brno ήδη από το 1881.Ο Janacek που συμμετείχε στη διαδήλωση υπέρ της ίδρυσης του Πανεπιστημίου,άρχισε να συνθέτει  μια Σονάτα για πιάνο - φόρο τιμής στη μνήμη του  František Pavlík  –σχεδόν αμέσως μετά τον βίαιο θάνατό του,δίνοντάς της τον τίτλο 1.Χ.1905 και τον υπότιτλο ‘’Από το δρόμο’’.
Η αρχική εκδοχή  της Σονάτας  που την πρεμιέρα της εδωσε τον Ιανουάριο του 1906 στο Brno η Ludmila Tučková, περιλάμβανε τρία μέρη  τα οποία αργότερα ο συνθέτης περιόρισε σε δύο : ‘’Το προμήνυμα’’ και  ‘’Ο θάνατος’’.
Μετα το τέλος του Α’ παγκοσμίου πολέμου και την διάλυση της Αυστροουγγρικής αυτοκρατορίας,ο πρώτος πρόεδρος της ανεξάρτητης  Δημοκρατίας της Τσεχοσλοβακιας Tomáš Garrigue Masaryk ιδρυσε με το νομο της 28-01-1919  το Πανεπιστήμιο Mazaryk του Brno, το οποίο το 1925 ανακήρυξε ως  πρώτο επίτιμο Διδάκτορα της ιστορίας του,τον  Leos Janacek.

Το φθινόπωρο του 1905 ο άγγλος συνθέτης Sir Edward Elgar προσκλήθηκε  με τη σύζυγό του σε μια 15θήμερη κρουαζιέρα στη Μεσόγειο,οργανωμένη από τον ναύαρχο και αρχηγό του Βρεττανικού Στόλου της Μεσογείου Lord Charles Beresford και την Lady Beresford.Το ζευγος Elgar εφυγε από το Worcester στις 15 Σεπτεμβρίου,και ακολουθώντας τη διαδρομη Dover- Calais- Βrindisi -Κέρκυρα - Πάτρα - Αθήνα,εφτασε στον Πειραιά.Εκεί επιβιβάστηκε μαζι με τους υπόλοιπους προσκεκλημένους στο πλοίο HMS SURPRISE,το οποίο μετα από σύντομες στάσεις στην Λήμνο και στο Tchanak αγκυροβόλησε στο λιμάνι της Κωνσταντινούπολης.
‘’ Οι μιναρέδες της Κωνσταντινούπολης άρχισαν να ξεπροβάλλουν απο την ομίχλη στο λαμπερό φώς της ανατολής.Θαυμάσιο θέαμα ! ‘’ σημείωσε ο Elgar στο ταξιδιωτικό του ημερολόγιο,στο οποιο κατέγραψε τις λεπτομέρειες της οκταήμερης περιήγησης της συντροφιάς σε πόλεις της Οθωμανικής Τουρκίας εις αναζήτησιν εξωτικού ‘’χρώματος’’,επισημαίνοντας ωστόσο ότι η πόλη που του προσέφερε την αυθεντικότερη εικόνα της Ανατολής,ηταν η Σμύρνη.
‘’Η Σμύρνη ήταν ουσιαστικά η πρώτη επαφή μου με την Ασία και ενοιωσα  να με κατακτά σχεδόν αμέσως η γοητεία της : οι υπαίθριες αγορές,οι εκατοντάδες καμήλες στους δρόμους,που εδιναν μια ρεαλιστικότερη εικόνα της  ζωής από εκείνη της Κωνσταντινούπολης,το ασυνήθιστο χρώμα και η κίνηση,το φώς και η σκιά,όλα ήταν μεθυστικά’’. Ευσεβής καθολικός με έντονες εσωτερικές αναζητήσεις,ο Elgar είχε και αλλους λόγους για να ξεχωρίσει από τις πόλεις εκείνου του ταξιδιού τη Σμύρνη:  εκεί αγόρασε ένα αντίτυπο της ερυθρογράμματης Καινής Διαθήκης που είχε πρωτοεκδοθεί το 1899, εκεί βρισκόταν ο τάφος του Αγίου Πολυκάρπου τον οποίο επισκέφθηκε στο όρος Πάγος,και εκεί παρακολούθησε για πρώτη φορα τον  τελετουργικό χορό των περιστρεφόμενων Δερβίσηδων σε ένα μουσουλμανικό τεμενος.‘’Μικρό τέμενος αλλα μεγαλοπρεπώς κατασκευασμένο.Μουσική από 5-6 ανθρώπους,
πολύ παράξενη,αλλα ένα μέρος της σχεδόν όμορφο’’ σημειωσε στο ταξιδιωτικό του ημερολόγιο.
Λιγες μερες αργότερα,στο σαλόνι του  HMS SURPRISE πριν αυτό αποπλεύσει  από το λιμάνι της Σμύρνης για τη συνέχεια της κρουαζιέρας,η Lady Beresford  ζήτησε από τον Elgar να συνθέσει ένα κομμάτι εις ανάμνησιν της επίσκεψής τους  και έτσι γεννήθηκε το ‘’Ιn Smyrna’’.Μια μινιατούρα για πιάνο που ο βιογράφος του Elgar,Jerrold Northrop Moore,χαρακτήρισε ως εξής : ‘’ενα έξοχο pastel,το εκφραστικά αγνότερο πιανιστικό του επίτευγμα’’

IN SMYRNA ELGAR

ΚΑΤΙΑ ΚΑΛΛΙΤΣΟΥΝΑΚΗ
Παραγωγός Τρίτου Προγράμματος ΕΡΑ

Αναδημοσίευση από: Το εφημεριδάκι της Ρίτσας Μασούρα