Γεννημένος το 1872 στη Μόσχα από αριστοκρατική οικογένεια,ο Alexander Scriabin σπούδασε στο Ωδείο με τους Anton Arensky και Sergei Taneyev και το 1894 έκανε το ντεμπούτο του ως πιανίστας στην Αγ.Πετρούπολη παρουσιάζοντας ένα πρόγραμμα με δικές του συνθέσεις,επηρρεασμένες από το ύφος της ρομαντικής σχολής. 

Μετά την πρώτη του αυτή εμφάνιση, που προκάλεσε αίσθηση στους μουσικούς κύκλους, έδωσε ορισμένα ρεσιτάλ σε ρωσικές πόλεις, ενώ έπαιξε και δύο φορές για τον Leo Tolstoy, προσκεκλημένος στην κατοικία του στη Yasnaya Polyana 200 χιλιόμετρα έξω από τη Μόσχα. Ακούγοντάς τον να παίζει ένα πρελούδιο, ο Tolstoy είπε με θαυμασμό στον γραμματέα του Valentin Bulgakov : « Απο αυτό το απλό κομμάτι καταλαβαίνεις ότι πρόκειται για σπουδαίο καλλιτέχνη»
Μεταξύ του 1897 και του 1909 ο Scriabin έκανε δύο γάμους, ταξίδεψε και έπαιξε στην Ελβετία, στη Γαλλία, στην Ιταλία, στο Βέλγιο και στις ΗΠΑ, έζησε δύο χρόνια στο Παρίσι και στις Βρυξέλλες και το 1909 επέστρεψε οριστικά στη Μόσχα για να αφοσιωθεί στη σύνθεση μεγαλόπνοων έργων με φιλοσοφικό υπόβαθρο, τα οποία είχαν αρχίσει να τον απασχολούν ήδη από το 1903 που διαφοροποίησε την αρμονική του γλώσσα, χωρίς ακόμα να έχει απομακρυνθεί εντελώς από την παραδοσιακή τονικότητα.
Το 1910,5 χρόνια πρίν από τον πρόωρο θάνατό του, ο Scriabin συνέθεσε το αριστούργημα της τελευταίας του περιόδου, τη Συμφωνία « Προμηθέας : το Ποίημα της Φωτιάς» για πιάνο, μεγάλη ορχήστρα και χορωδία, αφορμώμενος από τον Τιτάνα της ελληνικής μυθολογίας που έκλεψε από τους Θεούς τη φωτιά για να την αποδώσει στους ανθρώπους,και από την αντιστοιχία του με τον Lucifer της εβραϊκής Βίβλου.
Οπαδός της θεοσοφίας και των φιλοσοφικών θεωριών της Helena Blavatsky, φίλος των ρώσων συμβολιστών ποιητών Vyacheslav Ivanov και Konstantin Balmont, και θαυμαστής του μεταφυσικού εικαστικού σύμπαντος του γάλλου ζωγράφου Odilon Redon, ο Scriabin εξέφρασε στον «Προμηθέα» την επιτομή των πνευματικών και μουσικών του αναζητήσεων,υλοποιώντας ένα καλλιτεχνικό όραμα ανάλογο με εκείνο που είχε υλοποιήσει τo 1882 ο Richard Wagner στον « Parsifal».
Στη σύνθεση του έργου χρησιμοποίησε ένα νέο είδος αρμονίας, βασισμένο στην προσφιλή του συγχορδία ντο - φα δίεση - σι ύφεση - μι - λα - ρε (γνωστή αργότερα ως προμηθεϊκή ή μυστικιστική συγχορδία),προτείνοντας για κάθε νότα μια αντιστοιχία χρώματος : κόκκινο για το ντό -πορτοκαλί για το σολ - κίτρινο για το ρε - πράσινο για το λα- μπλέ για το μι και το σι - γαλάζιο για το φα δίεση - βιολετί για το ρε ύφεση - πορφυρό για το λα ύφεση -ασημί για το μι ύφεση και το σι ύφεση – και σκούρο κόκκινο για το φα.
Σύμφωνα με τη σύλληψη του Scriabin,καθώς η Συμφωνία θα εκτελείτο στο σκοτάδι, ένα ειδικά κατασκευασμένο κλαβιέ (chromola) θα φώτιζε την ορχήστρα εκπέμποντας τα συγκεκριμμένα χρώματα στις μουσικές φράσεις που συμβόλιζαν τα μηνύματα του έργου, ώστε μέσα από έναν εμπνευσμένο συνδυασμό μουσικής, φωτός και κίνησης να προκαλούνται συγκεκριμμένα συναισθήματα και αντιδράσεις στο κοινό.

Η Συμφωνία πρωτοπαρουσιάστηκε στη Μόσχα στις 02-03-1911, με σολίστ στο πιάνο τον Scriabin και διευθυντή της ορχήστρας τον Sergey Koussevitzky, προξενώντας αίσθηση στο ακροατήριο. Ο συνθέτης και μουσικολόγος Leonid Sabaneyev,ο οποίος το 1916 εξέδωσε την πρώτη σοβαρή μελέτη πάνω στη μουσική του Scriabin,είχε γράψει τις προγραμματικές σημειώσεις της πρεμιέρας,μεταφέροντας το 1912 τις εντυπώσεις του από αυτήν σε ένα άρθρο του στο «Αλμανάκ του Γαλάζιου Καβαλλάρη» ως εξής :
« Όσοι παραβρέθηκαν στην παρουσίαση του Προμηθέα με τα εντυπωσιακά χρωματικά εφφέ που συνόδευαν την εκτέλεση, διαπίστωσαν ότι κάθε μουσική ιδέα υπογραμμιζόταν απόλυτα και αποτελεσματικά από τον κατάλληλο φωτισμό, ενώ η δύναμη του συμφωνικού αυτού οράματος του Μυστηρίου είχε πολλαπλασιαστεί και ενταθεί στον υπέρτατο βαθμό,οδηγώντας τους ακροατές στην πολυπόθητη έκσταση που επεδίωκε ο συνθέτης »
Ο συνδυασμός μουσικής,φωτός και κίνησης που εφάρμοσε στον «Προμηθέα» ο Scriabin, κερδίζοντας τον τίτλο του πρώτου multimedia artist στην ιστορία της μουσικής,επηρρέασε εν μέρει τον ζωγράφο Wassily Kandinsky στην ολοκλήρωση του πειραματικού σκηνικού του θεάματος «Κίτρινος ήχος», ενώ οι πρωτοποριακές ιδέες του εκτιμήθηκαν από πολλούς σύγχρονους και μεταγενέστερους ομοτέχνους του όπως ο Nikolai Rimsky-Korsakov, ο Igor Stravinsky, ο Arnold Schoenberg, ο Olivier Messiaen, o Arthur-Vincent Lourié κ.α.

ΚΑΤΙΑ ΚΑΛΛΙΤΣΟΥΝΑΚΗ

Αναδημοσίευση από: Η εφημερίδα της Ρίτσας Μασούρα