‘’Ωραία, εκφραστική φυσιογνωμία, λεπτή, αριστοκρατική διάνοια, έξοχον μουσικόν τάλαντον, φλογερά, αγνή φιλοπατρία, χαρακτήρ ειλικρινής και άδολος, αλλά και σιωπηλός και παράδοξος….’’ . Έτσι περιέγραψε το 1911 ο Γεώργιος Σαγιαξής στην Εφημερίδα του Μοναστηρίου ‘’Το Φώς’’ τον αποβιώσαντα συνθέτη και πιανίστα Δημήτριο Λάλα που,αν και άγνωστος σήμερα στο ευρύ κοινό,υπήρξε μια από τις λαμπρότερες μουσικές προσωπικότητες της εποχής του.

Γεννημένος το 1848 στο βλαχόφωνο Μεγάροβο της Μακεδονίας ο Λάλας σπούδασε στην Αθήνα,στη Γενεύη και στη Βιέννη,και ολοκλήρωσε την μουσική του εκπαίδευση στο Μόναχο,όπου το 1874 η γνωριμία του με τον Richard Wagner και τη σύζυγό του Cosima Liszt,έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην καλλιτεχνική του εξέλιξη.Όπως αναφέρει στο Ημερολόγιό της η Cosima,ο νεαρός Λάλας ερχόταν σχεδόν καθημερινά στο σπίτι τους για να μελετήσει μουσική με τον Richard και μετά να συζητήσουν και οι τρείς τους διάφορα μουσικά θέματα,ενώ συχνά τους δεχόταν κι εκείνος για καφέ στο σπίτι του,στο οποίο μάλιστα είχαν γνωρίσει και έναν από τους αδελφούς του.
Τον Αυγουστο του 1876 ο Λάλας συμμετείχε ως βοηθός διευθυντή ορχήστρας στην πρώτη σκηνική παρουσίαση της τετραλογίας "Der Ring des Nibelungen" με την οποία εγκαινιάστηκε το θέατρο του Bayreuth.Τις πρεμιέρες παρακολούθησαν μεταξύ άλλων ο Αυτοκράτορας Γουλιέλμος,ο Βασιλιάς Λουδοβίκος της Βαυαρίας, ο Αυτοκράτορας της Βραζιλίας,οι συνθέτες Anton Bruckner,Edward Grieg,Piotr Illich Tchaikovsky και Franz Liszt και ο φιλόσοφος Friedrich Nietzsche.Η συμβολή του Λάλα στην επιτυχία του βαγκνερικού οράματος τεκμαίρεται και από το γεγονός ότι το όνομά του χαράχθηκε σε αναμνηστική πλάκα στο περιστύλιο του θεάτρου του Bayreuth.
Ο κρυφός έρωτας του Λάλα για την Cosima,αν και δεν επιβεβαιώθηκε ποτέ,αποτελεί την πιθανότερη εξήγηση της απόφασής του να εγκαταλείψει το 1877 το Μόναχο με τις λαμπρές επαγγελματικές του προοπτικές,και να συνεχίσει τη σταδιοδρομία του ως αρχιμουσικός στο Salzburg και κατόπιν ως καθηγητής μουσικής στην Αθήνα,στο Μοναστήρι και στη Σχολή της Χάλκης.Πηγές της εποχής αναφέρουν ότι η εξαιρετική γοητεία που ασκούσε ως προσωπικότητα αλλά και ως μουσικός,τον είχαν καταστήσει περιζήτητο στα σαλόνια της Βιέννης και της Κωνσταντινούπολης,και ιδεώδη υποψήφιο σύζυγο για τις κόρες των επιφανών οικογενειών της εποχής. Ωστόσο ο Λάλας απέφυγε κάθε συναισθηματική δέσμευση και το 1881 πήρε την απόφαση να εγκατασταθεί οριστικά στη Θεσσαλονίκη.Τα επόμενα 30 περίπου χρόνια εργάστηκε εκεί ως καθηγητής πιάνου (ανάμεσα στους μαθητές του ήταν και ο συνθέτης Αιμίλιος Ριάδης),συμμετέχοντας παράλληλα σε ορισμένες ξεχωριστές μουσικές εκδηλώσεις της πόλης.Μία από αυτές ήταν το κοντσέρτο που έδωσε το Φεβρουάριο του 1888 ο διάσημος τότε στην Ευρώπη,Έλληνας φλαουτίστας Ευρυσθένης Γκίζας,τον οποίο ο Λάλας συνόδευσε στο πιάνο,σύμφωνα με δημοσίευμα της εποχής.
Στο ίδιο αυτό χρονικό διάστημα εμπλούτισε την εργογραφία του με τραγούδια,
χορωδιακά έργα,μια όπερα και ορισμένα έργα για ορχήστρα από τα οποία ο ‘’Μακεδονικός Παιάν’’ αποκαλύπτει το πόσο τον είχε επηρρεάσει ο Μακεδονικός Αγώνας.Ο Λάλας είχε δείξει το έργο αυτό στον Ίωνα Δραγούμη παρακαλώντας τον να μεσολαβήσει ώστε να φθάσει στα χέρια του Ιωσήφ Καίσαρη για να παιχθεί στην Μεσολυμπιάδα της Αθήνας.Σε επιστολή που του έστειλε στις 18-02-1906 από τη Θεσσαλονίκη στο Δεδέαγατς, αναφέρει τα εξής :

‘’Φίλε κύριε Δραγούμη.Κατά τα συμπεφωνημένα σας πέμπω σήμερον τη γνωστήν μουσικήν μου σύνθεσιν με την παράκλησιν και επιθυμίαν μου να ανατεθεί η φροντίς της επιδόσεως του χειρογράφου εις φίλον σας τινά,δραστήριον και ενεργητικόν και δη πονούντα την Μακεδονίαν,όστις να μη λείψει να πληροφορείται παρά των κυρίω Καίσαρη περί της ταχείας αντιγραφής αυτής και επισταμένης μελέτης,καθόσον το έργον τυγχάνει ολίγον πολύπλοκον.Έχω δια πεποιθήσεως και ελπίδας ότι δεν θα εντροπιάσω τη φιλτάτη Πατρίδα μας και τους Μακεδόνας,αρκεί μόνο να μελετηθεί καλώς το έργον…’’
Τελικά ο ‘’Μακεδονικός Παιάν’’ εκτελέστηκε στις 21-02-1907 στο μακεδονικό χορό της Στρατιωτικής Λέσχης Αθηνών από μπάντα 30 μουσικών της Ανακτορικής Φρουράς με διευθυντή τον Ιωσήφ Καίσαρη ξεσηκώνοντας θύελλα ενθουσιασμού.Ο αδελφός του Ίωνος, Φίλιππος Δραγούμης,κατέγραψε τα εξής στο ανέκδοτο ημερολόγιό του :
‘’Ο Μακεδονικός Παιάν αλήθεια είναι ωραιότατος.Απ’αρχής μέχρι τέλους είναι μελαγχολικός.Κατ’αρχάς παριστάνει την λυπηράν κατάστασιν της Μακεδονίας,αίφνης ακούγονται σάλπιγγες εξεγείρουσαι πάλιν τη συνείδησιν των Ελλήνων,και εις το τέλος συναρμολογεί την αρχήν του εθνικού ύμνου,δηλών ούτως τας ελπίδας του Ελληνισμού,και τελειώνει με ήχους ενθουσιασμού.Αισθάνεται κανείς ότι (ο Λάλας) είναι μαθητής του Wagner και θαυμαστής του Beethoven’’.
Ο Δημήτριος Λάλας πέθανε απο χολέρα στο Μοναστήρι το 1911 έχοντας εκδόσει ελάχιστα έργα του.Το 1917 η οικογένειά του αποφάσισε να στείλει στην Ιταλία προς έκδοσιν όσα έργα βρέθηκαν στο σπίτι του,δυστυχώς όμως το πλοίο που τα μετέφερε βυθίστηκε από τορπίλλη γερμανικού υποβρυχίου έξω από τη Θεσσαλονίκη και έτσι δεν διασώθηκαν παρά ελάχιστα δειγματα της τέχνης του.Σε αυτά περιλαμβάνεται το τραγούδι ‘’Η Σκήτη’’ για οκτάφωνη μικτή χορωδία σε ποίηση J.V.Voge που ερμήνευσε η Χορωδία της ΕΡΤ υπο τη διεύθυνση του Αντώνη Κοντογεωργίου ο οποίος επιμελήθηκε την έκδοση και την παρουσίαση όσων έργων του Λάλα περιήλθαν στην κατοχή του από τους απογόνους του.

Η ελληνική μετάφραση των γερμανικών στίχων έγινε από τον ίδιο τον συνθέτη :

Μοναχική υψώνεται η σκήτη,σκυθρωπή αντικρύζει την κοιλάδα.
Άκου! Μέσα οι καλόγεροι πάλι έναν ύμνο τραγουδούν.
Κοιμήσου εν ειρήνη,χλωμέ αδελφέ,
έχεις κερδίσει τώρα τη γαλήνη.
Μας άφησε ένας αδελφός,
απόθεσε στο χώμα το ραβδί του.
Και οι άλλοι τραγουδώντας φέρνουν
το σκήνωμα στον τάφο.
Κοιμήσου εν ειρήνη,χλωμέ αδελφέ,
έχεις κερδίσει τώρα τη γαλήνη.
Αχ! Φαντάζομαι ετούτα τα σκοτάδια
θα τραγουδούσαν πένθιμα,αν ήσουνα εσύ.

ΚΑΤΙΑ ΚΑΛΛΙΤΣΟΥΝΑΚΗ

Αναδημοσίευση από: Η εφημερίδα της Ρίτσας Μασούρα